พัฒนารายวิชาศึกษาทั่วไป: งานพัฒนาอาจารย์ด้านการเรียนการสอน_๐๔ : การวัดผลประเมินผลการศึกษา เรียนรู้จาก ผศ.ดร.ญาณภัทร สีหะมงคล

ช่วงสุดท้ายของหลักสูตรวัดผลประเมินผลและออกข้อสอบเพื่อพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ ๒๑ ได้รับความร่วมมือจาก ผศ.ดร.ญาณภัทร สีหะมงคล อาจารย์ประจำภาควิชาวิจัยและพัฒนาการศึกษา มหาวิทยาลัยหมาสารคาม

ก่อนจะเริ่มการอบรม ผมทำแบบทดสอบก่อนเรียนเกี่ยวกับการวัดผลประเมินและการออกสอบ จำนวน ๕๐ ข้อ ๕๐ คะแนน หากท่านผู้อ่านที่อยากลองดู เชิญดาวน์โหลดที่นี่ โดยเฉพาะอาจารย์ท่านที่อยากจะทบทวนความรู้ที่เคยได้รับจากการอบรมในหลักสูตรนี้

ผลการสืบค้นพบว่า องค์ความรู้เรื่องการวัดและการประเมินด้านการศึกษาค้นหาได้ไม่ยากเลย เว็บที่มีข้อมูลครบถ้วนมากๆ คือเว็บไซต์ของอาจารพเยาว์ เนตรประชา (คลิกที่นี่)

ในทางการศึกษา คำว่า "การวัดผล" มีความหมายแตกต่างจาก "การประเมินผล" การวัดผลการศึกษา คือ กระบวนการเพื่อให้ได้มาซึ่งปริมาณที่แสดงเป็นตัวเลขหรือสัญลักษณ์ที่มีความหมายแทนคุณลักษณะหรือคุณภาพของสิ่งที่จะวัด ส่วนการประเมินผลการศึกษา หมายถึง กระบวนการตัดสินคุณค่าหรือมูลค่าของสิ่งต่างๆ เปรียบเทียบกับเกณฑ์ที่มีมาตรฐานซึ่งกำหนดขึ้นอย่างเป็นระบบ การประเมินผลอาจจะแสดงผลเป็นเชิงปริมาณหรือตัวเลข หรืออาจนำเสนอเป็นระดับคุณภาพก็ได้ .... สรุปสั้นๆ คือ การวัดผลจะต้องได้ผลเป็นตัวเลข ส่วนการประเมินผลจะต้องมีเกณฑ์ที่ชัดเจน

การวัดแบ่งได้เป็น ๒ ประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่ การวัดทางกายภาพศาสตร์ หรือการวัดทางวิทยาศาสตร์ วัดสิ่งที่เป็นรูปธรรม เช่น ความยาว น้ำหนัก เวลา พื้นที่ ฯลฯ และการวัดทางสังคมศาสตร์ วัดสิ่งที่เป็นนามธรรม เช่น การวัดทางการศึกษา การวัดทางจิตวิทยา การวัดทางพฤติกรรมศาสตร์ เป็นต้น

ขั้นตอนการวัด มาตรฐานอย่างน้อยต้องมี ๔ ขั้นตอนนี้

๑) เริ่มจากกำหนดคุณลักษณะที่จะวัดก่อน จะวัดอะไร K(knowledge) P (กระบวนการหรือทักษะ) หรือ A (Attitute) เจตคติ
๒) สร้างเครื่องมือวัด หรือเลือกเครื่องมือวัดที่เหมาะสมและมีคุณภาพ
๓) ดำเนินการวัด อย่างรอบคอบ ระมัดระวังปัจจัยภายนอกที่จะมีผลทำให้เกิดความคาดเคลื่อน
๔) สรุปและนำเสนอผลการวัด ต่อผู้ที่นำใช้ให้เป็นประโยชน์ต่อไป

การวัดทางการศึกษาเป็นการวัดที่จัดอยู่ในด้านการวัดทางสังคมศาสตร์
ลักษณะที่สำคัญของการวัดทางการศึกษา ที่สำคัญๆ คือ

เป็นการวัดทางอ้อม
วัดได้เป็นบทางส่วน
ค่าที่ได้มีลักษณะเชิงเปรียบเทียบ
มีความคลาดเคลื่อนเสมอ
มารตวัดละเอียดไม่เพียงพอ
หน่วยที่ช้มีหลากหลาย มีขนาดไม่เท่ากัน

สมการพื้นฐานของการวัดทางการศึกษา แสดงได้ด้วยสมการ X = T + E เมื่อ T คือค่าจริง (True) ส่วน E คือค่าคลาดเคลื่อน Error
การวัดที่ได้ค่าคะแนนเท่ากัน เช่น นายแดงและนานเหลือง ได้ ๗ คะแนน แต่หากความคลาดเคลื่อนสูงถึง ๔๐ เปอร์เซ็น นานแดงและเหลืองอาจมีคะแนนต่างกันถึง ๔ คะแนน ได้

จุดเน้นของการวัดผลประเมินผลด้านการศึกษา ที่สำคัญ ได้แก่

ควรประเมินตามสภาพจริง ไม่ใช่ประเมินกับกลุ่มเป้าหมายที่ไม่อยู่สภาพจริงๆ
วัดผลประเมินให้ครบ ๓ ด้าน คือ ความรู้ ทักษะ/กระบวนการ และคุณธรรมจริยธรรมหรือค่านิยม
ควรวัดและประเมินผลควบคู่ไปกับการจัดการเรียนรู้ ไม่ใช่รอประเมินหลังการเรียนรู้เท่านั้น
เนื่องจากการวัดแต่ละเครื่องมือเป็นการวัดได้เพียงบางส่วน จึงควรใช้การวัดด้วยวิธีการที่หลากหลายเพื่อลดความคลาดเคลื่อนลง

ไม่ควรเป็นการประเมินเพื่อสรุปผลหลังการเรียนรู้ (Summative) เช่น การสอบปลายภาคเรียนเท่านั้น ควรมีการประเมินระหว่างการเรียนการสอนด้วย เช่น การทดสอบท้ายบทเรียน การทดสอบกลางภาคเรียน การสังเกตจากผลงานหรือชิ้นงาน หรือการสังเกตพฤติกรรม เป็นต้น

สได์ด้านบนนี้ แสดงประโยชน์หรือความสำคัญของการวัดผลต่อผู้เรียนและผู้สอน

กระบวนการประเมิน ควรมีทั้ง ก่อนเรียน ระหว่างเรียน และหลังเรียน โดยมีวัตถุประสงค์แต่ละช่วงแตกต่างกัน ดังนี้

การวัดก่อนเรียน เพื่อ ให้ทราบความรู้และทักษะพื้นฐานที่จำเป็นต่อการเรียนรู้มโนทัศน์ใหม่มากน้อยเพียงใด หากไม่มีหรือมีไม่พอ ผู้สอนต้องออกแบบการเรียนรู้เพื่อเตรียมพร้อมก่อนเรียน
การวัดระหว่างเรียน เพื่อตรวจสอบว่า ผู้เรียนเข้าใจมโทัศน์ใหม่ที่กำลังศึกษาหรือไม่ เข้าใจคลาดเคลื่อนหรือไม่ ผู้สอนจะได้ปรับกระบวนการเรียนรู้ได้ทันที
การวัดหลังเรียน เพื่อตรวจสอบว่า ผู้เรียนเรียนรู้มโนทัศน์ใหม่ได้ครบถ้วนตามที่ได้ระบุไว้ในแผนการจัดการเรียนรู้หรือไม่และพร้อมที่จะเรียนรู้ในระดับต่อไปได้หรือไม่

กระบวนการทางการศึกษา มีองค์ประกอบ ๓ ประการได้แก่ เป้าหมายการเรียนรู้ (Objective) การจัดการเรียนรู้ (Learning Experience) และการประเมินผลการศึกษา (Evaluation)
ทั้ง ๓ ส่วนต้องเชื่อมโยงสอดคล้องกัน

การศึกษาให้การยอมรับทฤษฎีการเรียนรู้ของบลูม (Benjamin S. Bloom) และทีมงาน ซึ่งเสนอขอบเขตในการศึกษาเป็น ๓ ส่วน ได้แก่ การศึกษาให้เกิดปัญญา (จากการคิด) เรียกว่า พุทธิพิสัย (Cognetive Domain) การศึกษาให้เกิดทักษะ เรียกว่า ทักษะพิสัย (Psychromotor) และการศึกษาเพื่อพัฒนาเจตคติ เรียกว่า จิตพิสัย (Attitude)

ในกรณีของรายวิชาศึกษาทั่วไป ส่วนที่เกี่ยวข้องมากที่สุดคือ การศึกษาพัฒนาปัญญาด้าน พุทธิพิสัย ๖ ขั้นตอนดังสไลด์

ลักษณะของพฤติกรรมตามทฤษฎีการเรียนรู้ของบลูม จะเป็นลำดับขั้น (Bloom Taxnomy) ทักษะทางปัญญาที่สูงขึ้น จำเป็นต้องมีพื้นฐานทักษะทางปัญญามาตามลำดับก่อน

ผมวาดรูปสรุการเรียนรู้ของตนเองอีกครั้งดังสไลด์ด้านบนนี้
ความรู้จำแบ่งออกเป็น ๓ กลุ่ม ความจำเนื้อหา กระบวนการ และความรู้รวบยอด (Concept)
ความเข้าใจ มี ๓ ลักษณะ ได้แก่ การแปลความ การตีความ และการขยายความ
การวิเคราะห์ แบ่งเป็น ๓ ระดับ ได้แก่ การวิเคราะห์ความสำคัญ วิเคราะห์ความสัมพันธ์ และวิเคราะห์หลักการ
การประเมิน แบ่งได้เป็น ๒ แบบ คือ การประเมินตัดสินโดยใช้ข้อเท็จจริงในเรื่องและนอกเรื่อง

เครื่องมือวัดหลักทางการศึกษามีเพียง ๔ ประเภท ได้แก่ แบบทดสอบ แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์ และแบบสังเกต
บางทีอาจมีผู้ใช้คำว่า แบบวัด เช่น แบบวัดความสามารถ แบบวัดภาคปฏิบัติ ฯลฯ เหล่านี้อาจเป็นการวัดจากการสังเกตเทียบกับเกณฑ์ ซึ่งก็คือแบบสังเกตนั่นเอง เช่น แบบสังเกตจากแฟ้มสะสมงาน สังเกตจากรายงานผล สังเกตจากการเขียนบันทึกสะท้อนผล การสังเกตพฤติกรรมการอภิราย แบบบันทึกการสังเกตแบบฝึกหัด ฯลฯ

เครื่องมือประเมินที่นิยมใช้วัดด้านพุทธิพิสัย ได้แก่ แบบทดสอบ (ข้อสอบกลางภาค ปลายภาค) แบบสังเกตพฤติกรรม แบบสังเกตแฟ้มสะสมงาน แบบสัมภาษณ์ ฯลฯ

เครื่องมือวัดสำหรับด้านทักษะพิสัย ได้แก่ แบบสังเกตพฤติกรรม แบบทดสอบ แบบสังเกตแฟ้มสะสมงาน ฯลฯ

การวัดผลประเมินผลด้านคุณลักษณะอันพึงประสงค์ เครื่องมือที่นิยม ได้แก่ แบบสังเกตพฤติกรรม แบบสอบถาม (การสำรวจ) แบบวัดเจตคติ (มักเป็นแบบสอบถาม) แบบสัมภาษณ์ แบบสังเกตผลงาน ฯลฯ

คุณสมบัติของแบบทดสอบที่ดี มี ๕ ปริมาณ ได้แก่ ความเที่ยงตรง (Validity) ความเชื่อมั่น (Reliability) ความเป็นปรนัย (Objectivity) ความยาก (Difficulty) และ ค่าอำนาจจำแนก (Discrimination)

ความเที่ยงตรง (Validity) หรือหากเป็นศิษย์จุฬาฯ มักเรียกว่า ความตรง ศิษย์ มศว. เรียกความเที่ยงตรง
ความเที่ยงตรง หมายถึง คุณภาพของเครื่องมือว่า สามารถวัดคุณลักษณะที่ต้องการจะวัด (วัตถุประสงค์ของการวัด) ได้หรือไม่ วัดได้ครอบคลุม ครบถ้วน และสอดคล้องกับคุณลักษณะจริงๆ หรือไม่ ถือเป็นปริมาณที่สำคัญที่สุดของแบบทดสอบ

ความเที่ยงตรงแบ่งได้เป็น ๓ ประเภท ได้แก่

ความเที่ยงตรงตามเนื้อหา (content validity) บอกว่า ข้อสอบนั้นสามารถวัดได้ตรงตามวัตถุประสงค์ตามหลักสูตร วัดเนื้อหาได้ครบถ้วน ครอบคลุมมากเพียงใด
ความเที่ยงตรงตามเกณฑ์สัมพันธ์ (Criterion-Relate Validity) มีสองส่วน ได้แก่

ความเที่ยงตรงตามสภาพ (Concurrent Validity) บอกว่า ข้อสอบนั้นสามารถวัดได้ตรงตามสภาพจริงได้หรือไม่ หลังการวัดต้องนำผลการวัดไปเปรียบเทียบกับสภาพจริงที่เกิดขึ้น ... เหมือนการทวนสอบคำตอบ
ความเที่ยงตรงตามการพยากรณ์ (Predictive Validity) บอกว่า เครื่องมือนั้นสามารถวัดได้ตรงตามเหตุการร์ที่จะเกิดขึ้นภายหน้าได้

ความเที่ยงตรงเชิงโครงสร้าง (Construct Validity) บอกว่า เครื่องมือสามารถวัดพฤติกรรมและสมรรถนะต่างๆ ครบถ้วนตามจุดมุ่งหมายและเป็นไปตามทฤษฎีอย่างครบถ้วน

ความเชื่อมั่น (Reliability) หมายถึง ความคงเส้นคงวาของคะแนนในการวัดแต่ละครั้ง เครื่องมือที่มีความเชื่อมั่นสูง คือ เครื่องมือที่วัดครั้งใดๆ ก็ได้ผลเหมือนเดิม

ปัจจัยที่มีผลต่อความเชื่อมั่นของข้อสอบ ๗ ประการคือ ความเป็นเอกพันธ์ของผู้ตอบ จำนวนผู้ตอบ จำนวนข้อคำถาม ตัวผู้ตอบ การให้คะแนน สภาพแวดล้อม และค่าอำนาจจำแนกและความยากของข้อสอบ

การวัดความเชื่อมั่นของข้อสอบ สามารถทำได้หลายวิธี เช่น

การวัดความคงที่ (Stability) ใช้เครื่องมือนั้นวัดซ้ำๆ ผลการวัดใกล้เคียงกันคือมีความเชื่อมั่นสูง
การวัดความสมมูลกัน (Equivalence) ใช้แบบทดสอบคู่ขนาน วัดในเวลาไล่เลี่ยกัน
การวัดความสอดคล้องภายใน ด้วยสถิติของ Richardson (KR20) หรือ วิธีของ Cronbach (alpha Coefficient)

ความเป็นรนัยสูง หมายความว่า ทุกๆ ฝ่าย มีความเห็นสอดคล้องกันในเรื่องของคำถาม การประเมิน เกณฑ์การประเมิน ซึ่ง จำเป็นที่ข้อสอบจะต้องมี

คำถาม หรือ ข้อคำถาม ที่มีความชัดเจน
การให้คะแนนตรงกัน มีเกณฑ์การให้คะแนนแน่นอน ไม่ขึ้นกับอารมณ์หรือเวลาที่ตรวจ
การแปลความหมายของคะแนนที่ตรงกัน มีเกณฑ์การแปลความหมายของคะแนนชัดเจน

ค่าอำนาจจำแนกของข้อสอบ คือความสามารถในการแยกแยะความแตกต่างระหว่างสิ่งที่วัดได้อย่างชัดเจน สามารถแบ่งแยกผู้เรียนออกได้ทุกระดับ ตั้งแต่ เก่ง กลาง อ่อน
ความยากง่าย (Difficulty) แทนด้วยสัญลักษณ์ p เรียกว่า ค่าพี ข้อสอบที่ดีควรมีค่า p อยู่ในช่วง 0.20 - 0.80
ความยุติธรรม (Fair) คือ ลักษณะของข้อสอบที่ไม่สร้างความได้เปรียบให้กับผู้เข้าสอบกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

แบบทดสอบเป็นเพียงสิ่งเร้าให้เราสังเกตพฤติกรรมได้

ข้อสอบแบบปรนัย ไม่ได้มีแต่แบบเลือกตอบ หลายตัวเลือกเท่านั้น ข้อสอบแบบถูก-ผิด แบบจับคู่ ก็เรียกว่าข้อสอบปรนัย

ข้อสอบแบบปรนัย มีหลายแบบ แบบคำถามเดี่ยว แบบตัวเลือกคงที่ หรือแบบสถานการณ์

ขั้นตอนในการทำข้อสอบ มีถึง ๗ ขั้นตอน เริ่มจาก การวิเคราะห์หลักสูตรและจัดทำตารางวิเคราะห์หลักสูตร -> กำหนดรูปแบบข้อคำถาม -> เขียนข้อสอบ -> ตรวจทานข้อสอบ -> ตรวจสอบความเที่ยงตรงโดยผู้เชี่ยวชาญ -> นำไปทดลองใช้และวิเคราะห์หาคุณภาพ ค่าพีค่าอาร์ -> คัดเลือก ปรับปรุง และจัดชุดข้อสอบ

การจัดทำข้อสอบแบบอิงเกณ์ มีขั้นตอนเพิ่มขึ้นเป็น ๘ ขั้นตอน เริ่มจาก การวิเคราะห์หลักสูตรและจัดทำตารางวิเคราะห์หลักสูตร -> กำหนดพฤติกรรมย่อย -> กำหนดรูปแบบข้อคำถาม -> เขียนข้อสอบ -> ตรวจทานข้อสอบ -> ตรวจสอบความเที่ยงตรงโดยผู้เชี่ยวชาญ -> นำไปทดลองใช้และวิเคราะห์หาคุณภาพแบบอิงเกณฑ์ -> คัดเลือก ปรับปรุง และจัดชุดข้อสอบ

ลักษณะของข้อสอบที่ดีมี ๗ ประการ ได้แก่ ตรงวัตถุประสงค์ เป็นประโยคคำถามที่สมบูรณ์ มีความเป็นปรนัย ไม่ใช้คำฟุ่มเฟือย หลีกเลี่ยงคำปฏิเสธ มีความยุติธรรม และไม่แนะนำคำตอบ

การหาคุณภาพข้อสอบ มีลำดับขั้นดังสไลด์นี้

การหาความเที่ยงตรง ที่นิยมคือ วิธีการถามผู้เชี่ยวชาญ เพื่อถามความเห็นว่า ข้อสอบข้อนั้นตรงกับวัตถุประสงค์หรือไม่ เรียกว่า วิธี Index of Consistancy (IOC)